Serat Wulangreh

Budi Pekertine wong Jawa: Serat Wulangreh

Kanca-kanca, ing jaman biyen menawa arep ngandhani anak kuwi duwe cara sing apik. Yaiku kanti cara ndongeng lan nembang. Biyasane tembang-tembang kuwi dijupuk saka serat-serat, tuladhane Serat Wedhatama.

Serat wedhatama iku salah sijine karya susastra Jawa sing ngamot filsafat Jawa, utamane bab kawruh manunggaling karo Gusti. Serat iki ditulis dening Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Arya (KGPAA) Mangkunegara IV ing abad ke-19. Wujude arupa tembang, dadi padha bisa dinyanyekake kanggo ndidik anak-anake.

Serat wedhatama iku dumadi saka 3 tembung, yaiku: serat, wedha, lan tama. Serat tegese tulisan utawa kasusastran, wedha tegese kawruh utawa ajaran, lan tama dumadi saka tembung utama sing tegese apik, dhuwur utawa luhur. Dadi pangertene serat wedhatama iku sawijining susastra sing ngemot kawruh ajaran kautaman uga kaluhuran uripe manungsa.

Serat wedhatama duweni 100 pupuh. Sing diporo dadi 5 tembang, yaiku:

·      Pangkur 14 pupuh (I-XIV)

·      Sinom 18 pupuh (XV-XXXII)

·      Pocung 15 pupuh (XXXIII-XLVII)

·      Gambuh 35 pupuh (XLVIII-LXXXII)

·      Kinanthi 18 pupuh (LXXXIII-C)

Kabeh kuwi mau piwulange ana akeh, sing kapetik saka Hadiatmaja, 2011 ana 5 piwulange:

·      Mawas dhiri

Artine bisa ngerti dhirine saka njero. Apa tumindake, gunemane wis apik apa durung. Ngerti ora yen ing jero dhirine isih ana kakurangane. Dadi saben wong kuwi kudu bisa ngerti apa sing ning jerone awake dhewe.

·      Budi Luhur

Sikap sing apik saka jerone ati. Wong sing duweni budi luhur mesti tansah ngucap syukur marang Gusti, lan ngadohi samubarang sing ala.

·      Tepa Salira

Yaiku rasa ngerteni yen ora bakal nglakokake samubarang sing yen bakal dilakokake ing awake dhewe marai lara ati. Yen duwe rasa tepa salira, wong bakal mikir yen ana salah siji prakara dumadi ing awake, dadine bakal piye. Mangka saka kuwi, yen arep tumindak dipikir dhisik akibate.

·      Mrawira

Isa njaga awake dhewe. Wong sing duweni watak mrawira bisa njaga awake kaya apa tingkate ing tengah-tengah masarakat lan duweni martabat.

·      Rasa Rumasa

Rumangsa yen kabeh tumindak kuwi diawasi dening wong liya, dadi ngerti yen tumindak ala kuwi bakal dadi ketara ing satengahe masarakat. Dadi yen wus duwe rumasa, ora bakal tumindak ala sebab wis ngerti akibate yen tumindak ala kuwi kepriye.

Dadi, saka serat wulangreh kuwi awake dhewe bisa nyinau babagan urip ing tengah-tengah masarakat kuwi kudu tumindak piye. Kudu duweni 5 rasa sing kudu ditrapke marang samubarang sing dilakokake ing satengahe masarakat. Supaya bisa dadi wong sing apik.

Amarga kuwi, wong jaman biyen nganggo cara mangkene supaya pituture luwih gampang ditampa dening anake, lan maneh, uga bisa budidaya kabudayane dhewe. Amarga saiki wis pada nglalekake serat wulangreh lan gunane sing gedhe kuwi, dadi tumindake ing satengah masarakat uga ora nggatekake 5 prakara kuwi mau. Sayektene, yen bisa ngamalke kabeh 5 prakara kuwi, wus bisa dadi wong sing urip apik ing satengahe masarakat.

Dadi, awake dhewe para kanoman Jawa kudu bisa njaga budaya Jawa kuwi, supaya ora ilang kagerus jaman. Luwih becik maneh, bisa nurunake marang putra putrine, kanthi cara ndhidik nganggo tembang, supaya bisa kasil pakertine wong Jawa (Tembang Pangkur pada I). Supaya bisa dadi pemimpin sing dadi panutan (Tembang Sinom pada I), dadi wong sing duweni ilmu (Tembang Pocung pada I), lan supaya bisa landhep atine (Tembang Kinanthi pada I). Lan dadi peneruse wong Jawa sing duweni kabeh pakertine urip luhur wong Jawa.